De boog van Constantijn
We lopen richting het oosten door de Via dei Fori Imperiali en komen dan bij het Colosseum en de boog van Constantijn.
| Via dei Fori Imperiali, het Colosseum en de boog van Constantijn en een luchtfoto G.B. Falda kaart Colosseum en omgeving anno 1676 |
 |
foto: mmelzer en bron van de luchtfoto (mouseover): Martin G. Conde
Het is erg handig als je een kleine verrekijker bij je hebt. Pas dan kun je de reliëfs echt goed bekijken. Bij Bluffton University zijn drie pagina’s met uitstekende afbeeldingen van de boog van Constantijn te zien en bij Wikipedia. Klik hier voor een Nederlandse site met een goed geschreven verhaal en hier voor de Engelse Wikipedia.
Video hoorcollege van professor Kleiner Yale University over de boog van Constantijn is hier te zien en te beluisteren (begint bij 60 minuten).
| Het Colosseum en de boog van Constantijn groot formaat |
 |
foto: Ramon Oria
Bij de slag om de Milvische brug versloeg keizer Constantijn zijn rivaal Maxentius (klik hier bij Wikipedia als je meer wilt lezen over deze brug). Als dank liet Constantijn in 315 een triomfboog bouwen. Eén jaar na de overwinning op Maxentius kregen de christenen in 313 bij het Edict van Milaan godsdienstvrijheid. Dit hadden de christenen onder andere te danken aan een visioen dat de keizer had voordat hij zijn tegenstander Maxentius versloeg. In een droom zag hij aan de hemel een kruis met de spreuk: In Hoc Signo Vinces, in dit teken zult gij overwinnen. De boog blijkt volgens archeologisch onderzoek uit 2009 in werkelijkheid al tweehonderd jaar eerder gebouwd te zijn en wel in de tijd van Hadrianus.
Triomfbogen waren, zoals reeds eerder is uitgelegd, een handige manier om propaganda te maken voor een keizer. Dit is ook precies wat Constantijn doet, zo wordt het geven van geschenken aan het volk getoond. Ook de tekst op de boog verraadt waarom Constantijn deze triomfboog liet bouwen.
| Opschrift op de Boog van Constantijn groot formaat |
 |
| IMPERATORI CAESARI FLAVIO CONSTANTINO MAXIMO PIO FELICI AVGVSTO SENATVS POPVLVSQVE ROMANVS QVOD INSTINCTV DIVINITATIS MENTIS MAGNITVDINE CVM EXERCITV SVO TAM DE TYRANNO QVAM DE OMNI EIVS FACTIONE VNO TEMPORE IVSTIS REMPVBLICAM VLTVS EST ARMIS ARCVM TRIVMPHIS INSIGNEM DICAVIT De vertaling luidt: Aan keizer Caesar Flavius Constantijn, de grootste vroom en gelukkig. De Senaat en het Volk van Rome, door goddelijke inspiratie en zijn grote geest, met zijn rechtvaardige strijd tegen de tiran en zijn factie, in één rechtvaardige slag wraakte hij de republiek, wijdde deze boog als monument voor zijn militaire overwinning Voor- en achterzijde hebben dezelfde inscriptie |
bron: Wikipedia
Het bijzondere is dat voor het eerst in een stijl wordt gebeeldhouwd die de christelijke Middeleeuwen al aankondigen. De onderwerpen zijn echter allesbehalve christelijk. Zo worden reliëfs getoond waarbij er aan de heidense goden als Diana en Hercules geofferd wordt. Constantijn heeft zich dan ook pas tweeëntwintig jaar na de bouw van deze boog tot christen laten dopen.
| Boog van Constantijn 315 groot formaat Reconstructie van de boog Reconstructie boog (kleur) Plattegrond van de reliëfs van de boog Reliëfs van meerdere keizers mouseover |
 |
foto’s: Uncle Buddha en AVe2007; reconstructie boog: Le Plan De Rome
Video Khan Academy Boog van Constantijn (10.50 minuten)
Video Dr Ronald Weber (6.13 minuten)
Plattegrond
Westelijke zijkant:
1. Vertrek van de legioenen uit Milaan (fries)
2. De maan (tondo)
3. Strijd van Trajanus tegen de Daciërs en de kroning door Victoria (attiek)
Oostelijke zijkant:
18. Intocht van Constantijn in Rome (fries)
19. De zon (tondo)
20. Veldslag tegen Daciërs
De meeste reliëfs aan de boog van Constantijn zijn van andere keizerlijke triomfbogen gehaald, waaronder keizers als Hadrianus, Marcus Aurelius en Trajanus. De beeldhouwers kregen dan de opdracht om de koppen van deze keizers te verwijderen en de kop van Constantijn erop te zetten (n. 8 en 11). We zullen zien dat er een wereld van verschil bestaat tussen de stijl uit de tijd van Constantijn en de reliëfs van de andere keizers.
De beeldhouwkunst was na driehonderd nog nauwelijks in staat om figuren en landschappen naturalistisch weer te geven. Er zijn maar weinig reliëfs uit de tijd van Constantijn. Alleen de friezen direct boven de kleine bogen en de medaillons op de smalle zijden komen uit het begin van de 4e eeuw (nummers 1, 2, 6, 7, 18, 19, 23 en 24). De wijze waarop de sculptuur bij de friezen is uitgevoerd (nummers: 1, 6, 7, 18, 23 en 24) heeft niets meer de maken met de klassieke kunst.
| Twee details van de fries uit de tijd van Constantijn mouseover |
 |
| Slag bij de Milvische brug mouseover |
 |
| Fries Constantijn overhandigt geschenken aan het volk |
 |
We zullen de fries (nummer 23) waarin Constantijn bij de rostra op het Forum Romanum het volk geschenken overhandigt nader bekijken.
De kleine figuren zijn op een onnatuurlijke manier in een architectonisch kader gepropt. Als je de plooien bekijkt, maar dit kan alleen als je je verrekijker gebruikt, dan zul je zien dat het slechts ondiepe gleuven zijn die absoluut niet overtuigen. De koppen en lichamen van de gebeeldhouwde mensen zijn niet realistisch, maar eerder schematische aanduidingen. Bovendien is de rangschikking van de figuren door een strakke hiërarchie bepaald. Constantijn zit precies in het midden en troont boven alles uit. Zelfs nu nog nadat Constantijn zijn kop verloren heeft, steekt hij met zijn schouders boven alles uit.
| Hadrianus jaagt op everzwijnen en offert aan Apollo groot formaat |
 |
| Hadrianus op leeuwen jacht en offert aan Hercules groot formaat Fries (vroeg 4e eeuw) en medaillons (vroeg 2e eeuw) van de boog van Constantijn |
 |
Heel wat anders als je dit vergelijkt met de twee medaillons uit het begin van de 2e eeuw boven deze fries waar Hadrianus jaagt en hij offert aan Hercules. De wijze waarop de beeldhouwers uit de tijd van Constantijn hun onderwerp vorm gaven, zal in de Middeleeuwen gebruikelijk worden. Het ging er niet meer langer om de werkelijkheid zo natuurgetrouw weer te geven, maar alleen nog maar om de goddelijke boodschap, natuurlijk christelijk aan de kijker over te brengen. Precies zoals we dit op zaterdagmiddag in de SantAgnese fuori le Mura bij het apsismozaïek uit de 7e eeuw hebben gezien.
We lopen nu naar het Colosseum. In dit amfitheater vochten de gladiatoren voor eeuwige roem of hun leven. Hier werden misdadigers en christenen op een gruwelijke wijze de dood ingejaagd.
| Boog van Constantijn en het Colosseum groot formaat |
 |
foto: Anne and Ray