Santa Maria Formosa, Santa Maria dei Miracoli en de Santi Giovanni e Paolo
We lopen weer een stuk terug en slaan bij de S. Crisostomo rechts af. Hier verlaten we de drukke weg, strada nuova, richting het station en komen in enkele binnenhoven die kenmerkend zijn voor het oude middeleeuwse Venetië. In de Corte Seconda del Milion zien we het huis waar de beroemde Marco Polo heeft gewoond, de ontdekkingsreiziger die naar China is geweest. Deze binnenhoven zijn kenmerkend voor de wijze waarop de middenstanders in de middeleeuwen woonden. Tenslotte belanden we op een van de grootste pleinen van de stad: Campo di S. Maria Formosa.
| Corte Seconda del Milion groot formaat Corte Seconda del Milion groot formaat Huis van Marco Polo |
 |
| Campo Santa Maria Formosa groot formaat Facade groot formaat Luchtfoto Livecam |
 |
Foto: Jake “Joliet” Blues
De stichting van de gelijknamige kerk de Santa Maria Formosa aan dit campo, is gebeurd op aanraden van hogere machten. Maria, als matrone formosa (let. weelderig of mollig), beval de plaatselijke bisschop op de plek waar een wolk tot stilstand zou komen een kerk te stichten en zo geschiedde. De plattegrond is wederom zoals we ook bij de San Giovanni Crisostomo gezien hebben een Grieks kruis. Deze vorm was bij Byzantijnse kerken die aan Maria gewijd waren gebruikelijk.
| Campo Santa Maria Formosa groot formaat De andere zijde Plattegrond Campo |
 |
| Campo Santa Maria Formosa groot formaat Canaletto ‘Campo Santa Maria Formosa’ Canaletto’s Voorstudie Santa Maria Formosa facade Video Campo (7.10 minuten) |
 |
Het dagboek van Malipiero verhaalt over de aanleg van de Santa Maria Formosa. De kerk was grotendeels voltooid toen Codussi in 1504 stierf. Deze kerk stond op het grootste campo in de stad. Een vrijstaande kerk zoals deze is zeer ongewoon in Venetië. Misschien werd de architect uitgedaagd door een vrijstaande kerk die aan drie kanten kon worden benaderd.
| Santa Maria Formosa groot formaat |
 |
Tijdens de gotiek werd voor de basiliekvorm gekozen, maar Codussi keert terug naar de oude byzantijnse plattegrond: een centraalbouw in dit geval een Grieks kruis. Dit type plattegrond werd in de veneto-byzantijse tijd gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn de San Giacomo di Rialto en niet te vergeten de San Marco. De plattegrond van de Santa Maria Formosa laat zien hoe handig en inventief Codussi was. Klik hier voor de plattegrond van de Santa Maria Formosa 1. Maria kapel van de onbevlekte ontvangenis en 3. Kapel van Barbara.
| Facade van de Santa Maria Formosa aan het campo groot formaat |
 |
| Santa Maria Formosa facade aan de rio Rio del Mondo Novo De facade aan het campo |
 |
Natuurlijk moet de San Marco, enige minuten lopen verwijderd van de Formosa, model hebben gestaan voor deze plattegrond. In de eerste wereldoorlog is de kerk zwaar beschadigd, waarna het dak en de koepel aanzienlijk veranderd zijn. Zo is de hoge tamboer van de koepel niet herbouwd. Hierdoor steekt de koepel niet meer zo mooi uit. Om toch nog voldoende licht te krijgen zijn de ramen van de oude tamboer vervangen door ronde ramen in de lunetten van de zijbeuken. Hoe de kerk er oorspronkelijk heeft uitgezien is onbekend, omdat er in 1668 een aardbeving is geweest, waarna de kerk weer moest worden opgebouwd. Waarschijnlijk was de kerk toen zeer sober bijna onvenetiaans.
De ambiguïteit tussen de twee hoofdassen is handig door Codussi uitgebuit. Bij de oostzijde liggen de apsissen, maar aan de noordzijde is de hoofdingang, althans vanaf het campo. Aan de westzijde, de zijde van de Rio di S. Maria Formosa, is de tweede hoofdingang precies tegenover de apsissen. Ongebruikelijk zijn de diepe zijkapellen in de zijbeuken die het Griekse kruis accentueren.
| Het schip groot formaat Het interieur |
 |
| Santa Maria Formosa groot formaat |
 |
Foto: B. Coleman
| Santa Maria Formosa interieur groot formaat |
 |
Foto: Thom Ouellette
| De zijbeuk en het schip |
 |
foto’s: B Coleman
De bifore bogen in de zijmuren van deze zijkapellen tasten het Griekse kruis aan: zij accentueren de lengteas van de zijbeuk. Als je door de kerk loop, verandert het vista constant. Elk jaar kwam de Doge bij het jaarlijkse feest van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria en werd er een processie in de kerk gehouden. Codussi schiep een perfect toneel hiervoor. Er is weinig bekend van het exterieur. De westfaçade kanaalzijde – en de campanile komen uit de 17e eeuw. De zeer eenvoudige apsissen zijn opvallend als je over het plein loopt. De Santa Maria Formosa was een rijke parochie. Het is een geliefde plek in de stad om te wonen. Dit betekende rijke parochianen en dus ook een mooie en grote kerk. Iets wat de parochianen van de kerk die we hiervoor bekeken hebben, de San Giovanni Crisostomo, niet konden betalen.
We zullen nog twee schilderijen bekijken. In de eerste kapel rechts gewijd aan de onbevlekte ontvangenis van Maria, hangt een triptiek van Bartolomeo Vivarini uit 1473.
| Bartolomeo Vivarini Maria van de onbevlekte ontvangenis kapel groot formaat mouseover |
 |
| Bartolomeo Vivarini ‘Madonna della Misericordia’ 1473 Groot formaat Parochianen |
 |
De triptiek vereert Maria en beeldt links de ontmoeting van de moeder en vader van Maria, Joachim en Anna af. In het midden staat Maria als beschermster van de armen en rechts de geboorte van Jezus. De priester Vettor Rosati heeft geld ingezameld van zijn parochianen. Met dit geld kon hij Vivarini betalen en als dank zijn de parochianen onder de beschermende mantel van Maria afgebeeld.
| Kapel van de heilige Barbara |
 |
Foto: Thom Ouellette
Geheel links is de kapel van de H. Barbara waar Palma il Vecchio in 1510 een veelluik voor heeft geschilderd. Palma is een leerling van Titiaan geweest en hij is een periode in Rome geweest waarbij Michelangelo grote invloed op hem heeft gehad.
| Palma il Vecchio altaarstuk Barbara Pietà |
 |
Barbara is vrij mollig (formosa) afgebeeld, zij draagt als heilige een palmtak en haar figuur en gezicht voldoen aan de toenmalige schoonheidsidealen van de Venetianen.
| Palma il Vecchio Barbara Groot formaat |
 |
De toren die Palma il Vecchio op de achtergrond afbeeldt, is niet toevallig, want de legende over deze dappere christenvrouw gaat als volgt:
| Als dochter van een rijke heiden kwam Barbara in aanraking met het christendom en zij zag dat het goed was. Haar vader was woedend en liet haar opsluiten. Barbara vroeg om meer ruimte en er werd een vertrek bijgebouwd. De heilige stond erop dat er geen twee, maar drie ramen geplaatst werden. Haar sluwe vader begreep dit direct, drie dus de heilige drie-eenheid. Hij leverde zijn dochter zelf uit aan het gerecht. De folteringen braken het rotsvaste geloof van Barbara echter niet. Haar vader greep uit woede over de halsstarrigheid van zijn dochter het zwaard en onthoofdde haar. Maar Christus greep in en als straf daalde een bliksemschicht uit de hemel op Dioscurus neder en wat van hem overbleef, was slechts een hoopje as. Barbara is de patroonheilige van geschutgieters, mijnwerkers en anderen die met springstof omgaan. |
Barbara was zeer populair zeker in de late middeleeuwen. Aan de bovenzijde van dit veelluik heeft Palma nog een Pietà afgebeeld.
We wandelen naar het noorden en via de Calle Lunga S. Maria Formosaen de Calle Pinelli komen we bij de S. Giovanni e Paolo. Waar de Calle Pinelli de Rio de S. Marina oversteekt, is rechts nog te zien dat de rio zich splitst in twee rio’s. Hier zijn nog opnamen gemaakt voor een wilde achtervolging uit een film waar 007 net zijn achtervolgers van zich af weet te schudden.
| Rio de S. Marina groot formaat |
 |
Van de S. Giovanni e Paolo wandelen we eerst naar het westen naar de S. Maria dei Miracoli.
De Santa Maria dei Miracoli
| Bernardo Bellotto ‘Santa Maria dei Miracoli’ ca. 1741 capriccio groot formaat |
 |
| Op weg naar de Santa Maria dei Miracoli groot formaat |
 |
| Campo Santa Maria dei Nova groot formaat Youtube Campo Santa Maria Nova 2.29 minuten mouseover |
 |
De Santa Maria dei Miracoli werd in 1997 gerestaureerd en is een van de meesterwerken van Pietro Lombardo. Hij was een beeldhouwer en bouwmeester die in het vijftiende-eeuwse Venetië de leiding had over een bloeiende werkplaats. De buitenzijde van de kerk is een zuiver renaissancistisch bouwwerk, waarin klassieke elementen zijn verwerkt.
| Santa Maria dei Miracoli facade groot formaat De andere zijde |
 |
Foto’s: Didier Descouens en andere zijde Wolfgang Moroder
| Santa Maria dei Miracoli en de onderzijde groot formaat |
 |
foto: B Coleman
| Santa Maria dei Miracoli apsis groot formaat |
 |
| Santa Maria dei Miracoli ingang en Maria met kind fronton |
 |
De gevel is opgedeeld in twee ordes en wordt bekroond door een architraaf. Friezen en veelkleurig ingelegd marmer zijn verwerkt in geometrische vormen die de buitenkant van het gebouw sieren. De rijkdom aan marmer wordt voortgezet in het interieur, het koor is versierd met gebeeldhouwde figuren verwerkt in de balustrades. Dit alles ter verering van het hoogaltaar met een Madonna, geschilderd door Niccolò di Pietro.
| Santa Maria dei Miracoli hoofdaltaar met de Madonna dei Miracoli |
 |
| Niccolò di Pietro ‘Madonna’ 1408 |
 |
Aanvankelijk was de schildering van de Madonna bedoeld om aan een gevel van een woonhuis te bevestigen, maar nadat er na 1480 verschillende wonderen aan het werk werden toegeschreven leidde dit tot een stroom van giften die de bouw van een kerk moesten bekostigen. Pietro Lombardo kreeg vervolgens de opdracht een kerk voor de Madonna te bouwen. Hij bouwde een honingkleurige kerk, die vaak vergeleken wordt met een juwelenkistje. De slotgracht werd aangelegd ter bescherming van het miraculeuze schilderij.
| Santa Maria dei Miracoli interieur groot formaat De andere zijde Plafond |
 |
Foto: Zairon
De Santi Giovanni e Paolo
We gaan weer terug naar één van de grootste en belangrijkste kerken in de stad naar de S. Giovanni e Paolo. Vóór de kerk staat een beroemd ruiterstandbeeld, Colleoni, van Andrea del Verrocchio (1483-1485)
| Canaletto ‘Campo Santi Giovanni e Paolo’ 1736-1740 groot formaat |
 |
| Luigi Querena ‘Campo di Giovanni e Paolo’ 1824-1890 groot formaat |
 |
| Andrea del Verrocchio ‘ruiterstandbeeld Colleoni’ en Colleoni |
 |
Foto ruiterstandbeeld Colleoni: pe_ha45
| Santi Giovanni e Paolo in de stedelijke omgeving groot formaat Luchtfoto Video (2.50 minuten) mouseover |
 |
| Santi Giovanni e Paolo groot formaat Luchtfoto |
 |
foto: Aurélien Parizet
| Campo Santi Giovanni e Paolo en Apollonio Domenichini ‘Campo Santi Giovanni e Paolo’ detail 1715-1770 groot formaat mouseover |
 |
foto: René Seindal
De Santi Giovanni e Paolo wedijvert met de Santa Maria Glorioso dei Frari om de naam van grootste gotische kerk van de stad en staat ook bekend als de San Zanipolo. De kerk werd tussen 1333 en 1430 gebouwd.
| Bon Bartholomeo en Giovanni ingangsportaal groot formaat |
 |
Het hoge middenschip heeft opvallende kruisgewelven, en wordt gedragen door houten balken. De grote ruimte heeft door haar eenvoud in de architectuur een imposant karakter. In 1867 heeft in de kerk een flinke brand gewoed, die er voor zorgde dat werken van beroemde kunstenaars als Bellini, en Titiaan verloren zijn gegaan of zwaar aangetast raakten zoals de plafondschilderingen in de Cappella del Rosario van Paolo Veronese.
| Santi Giovanni e Paolo groot formaat Koor |
 |
| Baldassare Longhena hoofdaltaar en apsis groot Buitenzijde apsis groot |
 |
De kerk is gebouwd volgens het basilicale model, met in het koor vier kapellen. Door de hoge ramen, valt er veel licht in het koor. De gevel is nooit voltooid, het ingangsportaal wordt geflankeerd door zes Griekse pilaren en er zijn byzantijnse reliëfs verwerkt in een compositie van de beeldhouwer Bartolomeo Bon. In de gevel bevinden zich drie van de vijfentwintig Dogen-graven, die het bezoek aan deze kerk zeer bijzonder maken.
| Pietro Lombardo ‘Grafmonument voor Doge Pietro Mocenigo’ groot |
 |
Vanaf de vijftiende eeuw was de Santi Giovanni e Paolo de plek waar de Dogen zich lieten begraven en het is dan ook niet verwonderlijk dat de grafmonumenten op de eerste plaats ter verheerlijking van de overledenen waren, in plaats van het vertolken van een religieuze rol, die we in een kerk mogen verwachten. Aan de hand van de graven zullen we de ontwikkeling van grafkunst kunnen bewonderen en de tradities in de opzet van een grafmonument kunnen waarnemen. Een kunstenaar die veel in deze kerk werkzaam was, was Pietro Lombardo, hij maakte hier gedurende de laatste kwart van de vijftiende eeuw vier grafmonumenten samen met zijn zonen Antonio en Tullio. De naakten die Tullio in zijn grafmonument aan de zijkanten had afgebeeld werden later vervangen door decent geklede heiligen namelijk de H. Cartharina en Maria Magdalena. Centraal in het gotische koor staat een groot barokaltaar, terwijl we in de zijbeuk een veelluik van Giovanni Bellini zullen bekijken, dat hij schilderde voor de H. Vincent Ferrer. Polyptiek van de heilige Vincenzo Ferrer Polyptiek van de heilige Vincenzo Ferrer
| Giovanni Bellini ‘Polyptiek van de heilige Vincenzo Ferrer’ 1460-1465 groot formaat Christoffel Dominicus Sebastiaan |
 |
We lopen richting Rio della Plata en dan gaan dan naar de scuola di San Giorgio degli Schiavoni.
| Rio della Plata groot formaat |
 |
Foto: Ole Steffensen
Klik hier voor het vervolg van dag 5