Venetië dag 5 (vervolg 1)

Santa Maria Formosa, Santa Maria dei Miracoli en de Santi Giovanni e Paolo

We lopen weer een stuk terug en slaan bij de S. Crisostomo rechts af. Hier verlaten we de drukke weg, strada nuova, richting het station en komen in enkele binnenhoven die kenmerkend zijn voor het oude middeleeuwse Venetië. In de Corte Seconda del Milion zien we het huis waar de beroemde Marco Polo heeft gewoond, de ontdekkingsreiziger die naar China is geweest. Deze binnenhoven zijn kenmerkend voor de wijze waarop de middenstanders in de middeleeuwen woonden. Tenslotte belanden we op een van de grootste pleinen van de stad: Campo di S. Maria Formosa.

Corte Seconda del Milion groot formaat    Corte Seconda del Milion groot formaat       Huis van Marco Polo

 

Campo Santa Maria Formosa groot formaat      Facade groot formaat     Luchtfoto        Livecam

Foto: Jake “Joliet” Blues 

De stichting van de gelijknamige kerk de Santa Maria Formosa aan dit campo, is gebeurd op aanraden van hogere machten. Maria, als matrone formosa (let. weelderig of mollig), beval de plaatselijke bisschop op de plek waar een wolk tot stilstand zou komen een kerk te stichten en zo geschiedde. De plattegrond is wederom zoals we ook bij de San Giovanni Crisostomo gezien hebben een Grieks kruis. Deze vorm was bij Byzantijnse kerken die aan Maria gewijd waren gebruikelijk.

Campo Santa Maria Formosa groot formaat       De andere zijde      Plattegrond Campo

 

Campo Santa Maria Formosa groot formaat       Canaletto ‘Campo Santa Maria Formosa’       Canaletto’s Voorstudie Santa Maria Formosa facade         Video Campo  (7.10 minuten)

Het dagboek van Malipiero verhaalt over de aanleg van de Santa Maria Formosa. De kerk was grotendeels voltooid toen Codussi in 1504 stierf. Deze kerk stond op het grootste campo in de stad. Een vrijstaande kerk zoals deze is zeer ongewoon in Venetië. Misschien werd de architect uitgedaagd door een vrijstaande kerk die aan drie kanten kon worden benaderd.

Santa Maria Formosa groot formaat

Tijdens de gotiek werd voor de basiliekvorm gekozen, maar Codussi keert terug naar de oude byzantijnse plattegrond: een centraalbouw in dit geval een Grieks kruis. Dit type plattegrond werd in de veneto-byzantijse tijd gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn de San Giacomo di Rialto en niet te vergeten de San Marco. De plattegrond van de Santa Maria Formosa laat zien hoe handig en inventief Codussi was. Klik hier voor de plattegrond van de  Santa Maria Formosa 1. Maria kapel van de onbevlekte ontvangenis en 3. Kapel van Barbara.

Facade van de Santa Maria Formosa aan het campo groot formaat

Santa Maria Formosa facade aan de rio           De facade aan het campo

Natuurlijk moet de San Marco, enige minuten lopen verwijderd van de Formosa, model hebben gestaan voor deze plattegrond. In de eerste wereldoorlog is de kerk zwaar beschadigd, waarna het dak en de koepel aanzienlijk veranderd zijn. Zo is de hoge tamboer van de koepel niet herbouwd. Hierdoor steekt de koepel niet meer zo mooi uit. Om toch nog voldoende licht te krijgen zijn de ramen van de oude tamboer vervangen door ronde ramen in de lunetten van de zijbeuken. Hoe de kerk er oorspronkelijk heeft uitgezien is onbekend, omdat er in 1668 een aardbeving is geweest, waarna de kerk weer moest worden opgebouwd. Waarschijnlijk was de kerk  toen zeer sober bijna ‘onvenetiaans’.

De ambiguïteit tussen de twee hoofdassen is handig door Codussi uitgebuit. Bij de oostzijde liggen de apsissen, maar aan de noordzijde is de hoofdingang, althans vanaf het campo. Aan de westzijde, de zijde van de Rio di S. Maria Formosa, is de tweede ‘hoofdingang’ precies tegenover de apsissen. Ongebruikelijk zijn de diepe zijkapellen in de zijbeuken die het Griekse kruis accentueren.

Het schip groot formaat           Het interieur

Santa Maria Formosa groot formaat

Foto: B. Coleman

Santa Maria Formosa  interieur groot formaat

Foto: Thom Ouellette

De zijbeuk en het schip

foto’s: B Coleman

De bifore bogen in de zijmuren van deze zijkapellen tasten het Griekse kruis aan: zij accentueren de lengteas van de zijbeuk. Als je door de kerk loop, verandert het vista constant. Elk jaar kwam de Doge bij het jaarlijkse feest van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria en werd er een processie in de kerk gehouden. Codussi schiep een perfect toneel hiervoor. Er is weinig bekend van het exterieur. De westfaçade – kanaalzijde – en de campanile komen uit de 17e eeuw. De zeer eenvoudige apsissen zijn opvallend als je over het plein loopt. De Santa Maria Formosa was een rijke parochie. Het is een geliefde plek in de stad om te wonen. Dit betekende rijke parochianen en dus ook een mooie en grote kerk. Iets wat de parochianen van de kerk die we hiervoor bekeken hebben, de San Giovanni Crisostomo, niet konden betalen.

We zullen nog twee schilderijen bekijken. In de eerste kapel rechts gewijd aan de onbevlekte ontvangenis van Maria, hangt een triptiek van Bartolomeo Vivarini uit 1473.

Bartolomeo Vivarini Maria van de onbevlekte ontvangenis kapel groot formaat mouseover

 

Bartolomeo Vivarini ‘Madonna della Misericordia’ 1473 Groot formaat       Parochianen

De triptiek vereert Maria en beeldt links de ontmoeting van de moeder en vader van Maria,  Joachim en Anna af. In het midden staat Maria als beschermster van de armen en rechts de geboorte van Jezus. De priester Vettor Rosati heeft geld ingezameld van zijn parochianen. Met dit geld kon hij Vivarini betalen en als dank zijn de parochianen onder de beschermende mantel van Maria afgebeeld.

Kapel van de heilige Barbara

Foto: Thom Ouellette

Geheel links is de kapel van de H. Barbara waar Palma il Vecchio in 1510 een veelluik voor heeft geschilderd. Palma is een leerling van Titiaan geweest en hij is een periode in Rome geweest waarbij Michelangelo grote invloed op hem heeft gehad.

Palma il Vecchio altaarstuk Barbara       Pietà

Barbara is vrij mollig (formosa) afgebeeld, zij draagt als heilige een palmtak en haar figuur en gezicht voldoen aan de toenmalige schoonheidsidealen van de Venetianen.

Palma il Vecchio Barbara       Groot formaat

De toren die Palma il Vecchio op de achtergrond afbeeldt, is niet toevallig, want de legende over deze dappere christenvrouw gaat als volgt:

Als dochter van een rijke heiden kwam Barbara in aanraking met het christendom en zij zag dat het goed was. Haar vader was woedend en liet haar opsluiten. Barbara vroeg om meer ruimte en er werd een vertrek bijgebouwd. De heilige stond erop dat er geen twee, maar drie ramen geplaatst werden. Haar sluwe vader begreep dit direct, drie dus de heilige drie-eenheid. Hij leverde zijn dochter zelf uit aan het gerecht. De folteringen braken het rotsvaste geloof van Barbara echter niet. Haar vader greep uit woede over de halsstarrigheid van zijn dochter het zwaard en onthoofdde haar. Maar Christus greep in en als straf daalde een bliksemschicht uit de hemel op Dioscurus neder en wat van hem overbleef, was slechts een hoopje as. Barbara is de patroonheilige van geschutgieters, mijnwerkers en anderen die met springstof omgaan.

Barbara was zeer populair zeker in de late middeleeuwen. Aan de bovenzijde van dit veelluik heeft Palma nog een Pietà afgebeeld.

We wandelen naar het noorden en via de Calle Lunga S. Maria Formosaen de Calle Pinelli komen we bij de S. Giovanni e Paolo. Waar de Calle Pinelli de Rio de S. Marina oversteekt, is rechts nog te zien dat de rio zich splitst in twee rio’s. Hier zijn nog opnamen gemaakt voor een wilde achtervolging uit een film waar 007 net zijn achtervolgers van zich af weet te schudden.

Rio de S. Marina groot formaat

Van de S. Giovanni e Paolo wandelen we eerst naar het westen naar de S. Maria dei Miracoli.

De Santa Maria dei Miracoli

Bernardo Bellotto ‘Santa Maria dei Miracoli’ ca. 1741 capriccio groot formaat

Op weg naar de Santa Maria dei Miracoli groot formaat

Campo Santa Maria dei Nova groot formaat        Youtube  Campo Santa Maria Nova 2.29 minuten mouseover

De Santa Maria dei Miracoli werd in 1997 gerestaureerd en is een van de meesterwerken van Pietro Lombardo. Hij was een beeldhouwer en bouwmeester die in het vijftiende-eeuwse Venetië de leiding had over een bloeiende werkplaats. De buitenzijde van de kerk is een zuiver renaissancistisch bouwwerk, waarin klassieke elementen zijn verwerkt.

Santa Maria dei Miracoli facade groot formaat         De andere zijde

Foto’s: Didier Descouens en andere zijde  Wolfgang Moroder

Santa Maria dei Miracoli en de onderzijde groot formaat

foto: B Coleman

Santa Maria dei Miracoli apsis groot formaat

Santa Maria dei Miracoli ingang en Maria met kind fronton

De gevel is opgedeeld in twee ordes en wordt bekroond door een architraaf. Friezen en veelkleurig ingelegd marmer zijn verwerkt in geometrische vormen die de buitenkant van het gebouw sieren. De rijkdom aan marmer wordt voortgezet in het interieur, het koor is versierd met gebeeldhouwde figuren verwerkt in de balustrades. Dit alles ter verering van het hoogaltaar met een Madonna, geschilderd door Niccolò di Pietro.

Santa Maria dei Miracoli hoofdaltaar met de Madonna dei Miracoli

Niccolò di Pietro ‘Madonna’ 1408

Aanvankelijk was de schildering van de Madonna bedoeld om aan een gevel van een woonhuis te bevestigen, maar nadat er na 1480 verschillende wonderen aan het werk werden toegeschreven leidde dit tot een stroom van giften die de bouw van een kerk moesten bekostigen. Pietro Lombardo kreeg vervolgens de opdracht een kerk voor de Madonna te bouwen. Hij bouwde een honingkleurige kerk, die vaak vergeleken wordt met een juwelenkistje. De slotgracht werd aangelegd ter bescherming van het miraculeuze schilderij.

Santa Maria dei Miracoli interieur groot formaat       De andere zijde       Plafond

Foto: Zairon

De Santi Giovanni e Paolo

We gaan weer terug naar één van de grootste en belangrijkste kerken in de stad naar de S. Giovanni e Paolo. Vóór de kerk staat een beroemd ruiterstandbeeld, Colleoni, van Andrea del Verrocchio (1483-1485)

Canaletto ‘Campo Santi Giovanni e Paolo’ 1736-1740 groot formaat

Luigi Querena ‘Campo di Giovanni e Paolo’ 1824-1890 groot formaat

De Santi Giovanni e Paolo wedijvert met de Santa Maria Glorioso dei Frari om de naam van grootste gotische kerk van de stad en staat ook bekend als de San Zanipolo. De kerk werd tussen 1333 en 1430 gebouwd.

Bon Bartholomeo en Giovanni ingangsportaal groot formaat

Het hoge middenschip heeft opvallende kruisgewelven, en wordt gedragen door houten balken. De grote ruimte heeft door haar eenvoud in de architectuur een imposant karakter. In 1867 heeft in de kerk een flinke brand gewoed, die er voor zorgde dat werken van beroemde kunstenaars als Bellini, en Titiaan verloren zijn gegaan of zwaar aangetast raakten zoals de plafondschilderingen in de Cappella del Rosario van Paolo Veronese.

Santi Giovanni e Paolo groot formaat       Koor

 

Baldassare Longhena hoofdaltaar en apsis groot      Buitenzijde apsis groot

De kerk is gebouwd volgens het basilicale model, met in het koor vier kapellen. Door de hoge ramen, valt er veel licht in het koor. De gevel is nooit voltooid, het ingangsportaal wordt geflankeerd door zes Griekse pilaren en er zijn byzantijnse reliëfs verwerkt in een compositie van de beeldhouwer Bartolomeo Bon. In de gevel bevinden zich  drie van de vijfentwintig Dogen-graven, die het bezoek aan deze kerk zeer bijzonder maken.

Pietro Lombardo ‘Grafmonument voor Doge Pietro Mocenigo’ groot

Klik hier voor de plattegrond van de Santi Giovanni e Paolo 1.   Monument voor doge Giovanni Mocenigo van Tullio Lombardo (1500 –1510) 2.  Monument voor doge Pietro Mocenigo van Pietro Lombardo (1476 – 148) 3.  Polyptiek van Giovanni Bellini (ca. 1465) 4.   Monument voor het geslacht Valier, ontworpen door A. Tirali (1705 – 1708) 5.   Kapel van San Domenico 6.   H. Antoninus deelt aalmoezen uit van Lorenzo Lotto (1542) 7.   Hoogaltaar, zeventiende eeuw 8.   Monument voor de doge Leonardo Loredan van G. Grapiglia en Danese Cattaneo 9.   Monument voor doge Andrea Vendramin van Tullio Lombardo (1492 – 1495) 10. Monument voor doge Marco Cornaro, door Nino Pisano (ca. 1360) 11. Monument voor doge Antonio Venier van Pierpaolo dalle Masegne (ca. 1400) 12. Cappella del Rosario 13. Sacristie 14. Monument voor doge Pasquale Malipiero van Pietro Lombardo (ca. 1465) 15. Monument doge Tommaso Mocenigo  P.di Niccolò Lamberti en Giovanni di Martino (ca. 1475) 16. Monument voor doge Niccolò Marcello van Pietro Lombardo (ca. 1475) 17. Het Martelaarschap van Petrus, een zeventiende –eeuwse kopie naar Titiaan 18. Monument voor Marchese Chastler van Luigi Zandomeneghi (1825)

Vanaf de vijftiende eeuw was de Santi Giovanni e Paolo de plek waar de Dogen zich lieten begraven en het is dan ook niet verwonderlijk dat de grafmonumenten op de eerste plaats ter verheerlijking van de overledenen waren, in plaats van het vertolken van een religieuze rol, die we in een kerk mogen verwachten. Aan de hand van de graven zullen we de ontwikkeling van grafkunst kunnen bewonderen en de tradities in de opzet van een grafmonument kunnen waarnemen. Een kunstenaar die veel in deze kerk werkzaam was, was Pietro Lombardo, hij maakte hier gedurende de laatste kwart van de vijftiende eeuw vier grafmonumenten samen met zijn zonen Antonio en Tullio. De naakten die Tullio in zijn grafmonument aan de zijkanten had afgebeeld werden later vervangen door decent geklede heiligen namelijk de H. Cartharina en Maria Magdalena. Centraal in het gotische koor staat een groot barokaltaar, terwijl we in de zijbeuk een veelluik van Giovanni Bellini zullen bekijken, dat hij schilderde voor de H. Vincent Ferrer. Polyptiek van de heilige Vincenzo Ferrer  Polyptiek van de heilige Vincenzo Ferrer

Giovanni Bellini ‘Polyptiek van de heilige Vincenzo Ferrer’ 1460-1465 groot formaat Christoffel Dominicus Sebastiaan

We lopen richting Rio della Plata en dan gaan dan naar de scuola di San Giorgio degli Schiavoni.

Rio della Plata groot formaat

Foto: Ole Steffensen

Klik hier voor het vervolg van dag 5