Palladio in Vicenza Palazzi: Porto, Barbaran, Valmarana en Porto Breganze, Loggia del Capitaniato, Teatro Olimpico en het Palazzo Chiericati
| Porto ingang aan de Contrà Porti 21 Palazzo Porto constructie achter- en voorzijde mouseover |
 |
ÓPalladio ontwierp het Palazzo di Iseppo Porto (vaak kortweg Palazzo Porto genoemd) in een stijl waarvan hij dacht dat het authentiek klassiek Romeins was. Deze gevel is een eigen interpretatie van huizen van het type zoals Bramante en Raphaël ze in Rome bouwden namelijk
- twee verdiepingen met een mezzanino attiek.
- halve zuilen op de tweede etage.
- hoge ramen met alternerende frontons: segmentvormig en driehoekig met een balustrade aan de onderzijde van de hoge ramen.
| Palladio Palazzo Porto facade groot formaat bovenste verdiepingen Scamozzi tekening facade dwarsdoorsnede plattegrond Palazzo Porto ‘Quattro Libri’ |
 |
Maar de gevel van Porto is veel meer volwassen dan zijn Casa Civena. De saaie monotonie van Civena is hier vermeden. Palladio maakte in deze gevel handig gebruik van het centreren zoals hij dit al bij zijn villa’s ontwikkeld had. Zo plaatste Palladio Michelangelo-achtige figuren uit de nieuwe sacristie op de segmentvormige frontons in het midden met guirlandes en beelden. Ook de hoeken werden zo gemarkeerd. Als je goed kijkt, zie je merkwaardige koppen die als sluitstenen fungeren. Elke kop is verschillend. Alle palazzi in smalle straten zijn variaties op het prototype van het palazzo Iseppo Porto, waarbij het horizontale domineert boven een axiale symmetrie. Dit zijn o.a. palazzo Thiene, Valmarana en Barbarano. De plattegrond van Iseppo Porto is nog origineler dan de opstand.
Er zijn twee bijna identieke blokken tegenover elkaar geplaatst verbonden door een binnenhof met een kolossale colonnade. In dit binnenhof dragen de zuilen de piano nobile, dit werd later in de Villa Sarego toegepast. De drie delen zijn weliswaar niet echt goed verbonden, maar het idee is nieuw en staat volstrekt los van de toenmalige Italiaanse architectuur. Maar ja, ook van dit paleis is alleen de gevel volgens het ontwerp van Palladio gebouwd.
| Palazzo Iseppo da Porto, Contrà Porti 21 (Andrea Palladio, gepland rond 1546, gebouwd in 1546-1552)
‘Dit is een van de twee palazzi die Palladio ontwierp voor de familie Porto, een van de rijke en machtige families van Vicenza (het andere is Palazzo Porto aan het Piazza Castello). Het werd gemaakt in opdracht van Iseppo da Porto, die net getrouwd was met Livia Thiene, [het gezin] waarschijnlijk om te concurreren met zijn zwagers Marcantonio en Adriano, die het Palazzo Thiene in 1542 begonnen te bouwen op slechts een steenworp afstand. Dit project is waarschijnlijk door Giulio Romano begonnen en in 1544 herzien door Palladio. Palladio ontwikkelde een hechte vriendschap met deze edelman, die hem, gezien de hoge positie van Iseppo in de gemeenteraad, hielp later verschillende belangrijke openbare commissies binnen te halen.Palladio plande oorspronkelijk twee verschillende woonblokken voor het palazzo. In Palladio’s ‘Quattro libri dell’architettura’ zijn de twee blokken met elkaar verbonden door een majestueuze binnenhof met vier enorme samengestelde kolommen. Uiteindelijk is alleen het blok met uitzicht op de straat voltooid. De laagste orde van de façade heeft een opmerkelijk en ongewone hoogte. Dit vanwege de gewoonte in Vicenza (in tegenstelling tot Venetië) op de begane grond van een gebouw te wonen. Interessante details zijn onder andere grote mascarons boven de ramen en de beelden van Iseppo da Porto en zijn zoon Leonida, afgebeeld als oude Romeinen, die de ingang bewaken vanaf de zolder.Het palazzo toont de kennis van jonge Palladio met zowel antieke als hedendaagse architectuur. Het is een herinterpretatie van Bramante’s Palazzo Caprini, dat Palladio enkele jaren daarvoor in Rome had gezien. Het vier kolommen tellende atrium toont Palladio’s kennis van Vitruvische ruimtes. De twee kamers links van het atrium werden beschilderd door Paolo Veronese en Domenico Brusasorzi, terwijl het stucwerk werd gemaakt door Bartolomeo Ridolfi. ‘ |
Palazzo Barbarano Museum Palladio
Het palazzo Barbarano is in 1570 ontworpen aan dezelfde smalle straat waar het Palazzo Iseppo Porto ligt.
| Palazzo Barbarano groot formaat bovenste verdieping binnenhof en loggia |
 |
| Palazzo Barbarano andere zijde groot formaat voorgevel en zijkant detail reliëf |
 |
Op het moment dat Palladio aan dit paleis begon, was er een financiële crisis zodat de bouw van andere palazzi stil werd gelegd. Zelfs de aristocratische eigenaar, Barbarano, had moeite een geschikt kavel voor zijn palazzo te kopen. De kavel was onregelmatig. Waarschijnlijk werden er in de late 16e eeuw nog twee traveeën aan toegevoegd, waardoor het ingangsportaal nu niet meer in het midden zit. De reliëfs boven de ramen op de begane grond zijn afgeleid van palazzo Valmarana. Palladio schreef dat hij ook de gevel veranderde toen hij de plattegrond had veranderd. Het eerste ontwerp had kolossale zuilen. Waarschijnlijk is deze orde door Palladio als te drastisch beoordeeld voor zo’n smalle straat als Contrada Porti. Het huidige ontwerp heeft geen kolossaal orde wel is de zuil even hoog als de straat breed is.
| ingang museum Palladio portico |
 |
In het palazzo Barbarano worden ook tentoonstellingen gehouden over Palladio en zijn invloed op de architectuur en andere architecten. Zo was in 2008 een grote tentoonstelling 500 jaar na de geboorte van Palladio.
| Museum Palladio in Palazzo Barbarano groot formaat |
 |
| Museum Palladio in Palazzo Barbarano groot formaat |
 |
Vele kooplieden in Vicenza zijn rijk geworden door de handel in zijde. Zonder de opbrengsten van deze handel zou Palladio geen opdrachten voor de palazzi hebben gekregen. Ter herinnering aan deze handel is er in het binnenhof een moerbeiboom te zien. De zijderupsen gebruiken de bladeren van deze boom als voedsel.
| Palazzo Barbarano binnenhof met de moerbeiboom loggia |
 |
Foto: DS-FL
De schilder Carl Laubin laat in twee werken zien dat Palladio sterk beïnvloed is door de klassieke architectuur, maar ook dat Palladio een belangrijke inspiratie bron was voor architecten na hem met name in Engeland en de VS.
| Carl Laubin ‘Cinquecentenario” olieverf doek 2008 groot formaat en “Palladius Britannicus” mouseover |
 |
Foto: Federico Giardina
We lopen naar het westen via de centrale straat die naar Palladio genoemd is: de Corso Andrea Palladio. Hier slaan we eerst rechts af de Corso A. Fogazzaro in waar het Palazzo Valmarana ligt.
Foto: David Nicholls
Het palazzo Valmarana is anders dan het voorafgaande werk van Palladio. Vaak wordt het gezien als een maniëristisch werk. Vanuit deze visie worden dan de niet klassieke elementen als argument voor het maniërisme aangehaald. Het gevaar van deze opvatting is dat je Palladio gaat plaatsen bij een stroming die niet bij Palladio past.
Foto’s: Ray Streeter
Photo: David Nicholls
| G.A. Fasolo (toeschrijving) Familie Valmarana |
 |
| ‘De familie van Gianalvise Valmarana, geportretteerd samen met zijn vrouw Isabella Nogarola en acht van hun twaalf kinderen. Van links naar rechts: het hoofd van het gezin, een politicus en aanhanger van Palladio, dan de gemalin die Massimiliano in zijn armen houdt en die na de dood van haar man de bouw van het familiepaleis zal voortzetten. Vervolgens Margherita, Penelope, Ascanio, een dapper man in de al geklede ridder, Isolde, Antonio, Deianira en ten slotte Leonardo op zijn houten paard.’ |
| Palazzo Valmarana Braga binnenhof en binnengevel groot formaat ingang gevel buitenzijde mouseover |
 |
Foto: Jürgen Järvik
Palladio’s rijpere stijl, palazzo Valmarana bijvoorbeeld, is geheel ontstaan uit de ontwikkeling van onze architect zelf. Je kunt er geen stempel opdrukken, het is uniek. Bovendien houdt deze etikettering -maniërisme- totaal geen rekening met de eigenaardigheden van het bouwen in een stad. Waarbij de aangrenzende gebouwen en de vorm van de kavel soms buitengewoon grillig kunnen zijn. Hier kan het oude vitruviaanse gebod namelijk volstrekte symmetrie en symmetria niet altijd uitgevoerd worden.
Valmarana heeft een simpele plattegrond. Het ontwerp van Palladio is niet geheel uitgevoerd. Scamozzi heeft de plattegrond ontworpen zoals het geworden is. In zoverre dat er niets aan is toegevoegd voor een optisch of symbolisch effect zoals bij het kolossale peristylium in het palazzo Iseppo Porto. Alleen de voorste helft van het ontwerp is uitgevoerd en dit deel functioneert nog steeds goed.
De façade van Valmarana is vaak bediscussieerd. Het is Palladio’s antwoord op een nauwe straat. De buitenste traveeën zijn nadrukkelijk anders en zij ontberen de kolossale pilasters. De hoeken hebben het effect dat aan de zijkanten de gevel geneutraliseerd wordt ten opzichte van de aangrenzende gevels. De kolossale gladde pilasters hebben een integrerend effect ten opzichte van de aangrenzende gevels. Waarschijnlijk is het gebruik van deze kolossale orde geïnspireerd op Michelangelo die deze orde onder andere aan de buitenzijde van de Sint-Pieter gebruikte. Het model van de Sint-Pieter was in 1547 klaar, terwijl Palladio in 1554 dus zeven jaar later Rome nog bezocht had. De wijze waarop Palladio de hoektraveeën vorm gaf, is niet ontdaan van ironie. Dit heeft hij geleerd van Giulio Romano: een maniërist bij uitstek. Niet alleen verdwijnt hier de kolossale orde, maar alle andere toevoegsels veranderen ook.
| Palazzo Valmarana Braga hoektravee groot formaat |
 |
Dit geldt o.a. voor de reliëfs die in ramen veranderen of de frontons die bij de hoeken wel zijn aangebracht. Dit waren grapjes die voor de architectonische puristen een gruwel waren. Toch is het een klassieke benadering, want ook bij het palazzo Porto zijn de hoeken benadrukt door andere elementen, terwijl beide façaden boven de skyline beelden op de hoeken hebben (althans op de tekeningen). Ook in de gevel van de San Giorgio Maggiore in Venetië wordt de plotselinge overgang van kolossaal naar kleine orde bij de hoeken opgelost door beelden. Zowel bij de San Giorgio als bij het palazzo Valmarana wordt de plotselinge overgang bij de hoeken gedicteerd. Uit de inscriptie boven de ingang valt te lezen dat in september 1581 Maria van Oostenrijk met haar gevolg te gast was in het Palazzo Valmarana. Dit moet dan ook het jaar zijn waarin het paleis voltooid was.
Vervolgens gaan we weer naar de hoofdstraat en komen bij het Piazza del Castello waar het Palazzo Porto-Breganze ligt.
| Piazza del Castello en het Palazzo Porto-Breganze groot formaat inzoomen mouseover |
 |
Het palazzo Porto-Breganze met zijn kolossale zuilen heeft guirlandes tussen de kapitelen en de hoge basementen waar de zuilen op staan en is bijna een replica van de San Giorgio Maggiore. Hoe zouden de twee traveeën tot een echt palazzo kunnen uitgroeien? Ontwerp van Palladio een een reconstructie
Vincenzo Scamozzi, die toezicht op de bouw hield, schreef in zijn, Idea della Architettura Universale, uit 1615 dat hij dit palazzo had voltooid na enkele veranderingen. Scamozzi noemde de naam van de ontwerper Palladio niet eens zoals hij de ontwerper Palladio uit jaloezie nooit vermeldde. Als theoreticus heeft Scamozzi met zijn boeken grote invloed gehad ook op de architectuur in Nederland. In 2008 is een werk van Scamozzi, deel VI, in een Nederlandse vertaling uitgekomen: Vincenzo Scamozzi, ‘De grondgedachten van de universele bouwkunst Architect te Venetië Klassieke zuilenorden’, Architectura & Natura Pers, Amsterdam 2008 (boekbespreking) en voor Vincenzo Scamozzi’s Annotations to Daniele Barbaro’s Commentary on Vitruvius De Architectura klik hier (pdf).
| Vincenzo Scamozzi |
 |
Het huidige palazzo is slechts één kamer breed. Het eindigt met een binnenhof met aan de achterzijde een halve etage van halve zuilen die duidelijk rond liep alsof het een theaterwand was. Dit idee was nieuw en zeer waarschijnlijk van Palladio zelf. Aan de zijkant kun je goed zien dat de zuilen van Palladio uit ordinaire rode baksteen bestaan. Van het oorspronkelijke witte stucwerk dat kostbaar natuursteen moest suggereren is anno 2007 weinig meer te zien.
De Loggia del Capitaniato
| Piazza dei Signori groot formaat |
 |
| Loggia dei Capitaniato groot formaat |
 |
Foto: David Nicholls
| Loggia del Capitaniato groot formaat mouseover |
 |
Foto: David Nicholls
| Loggia del Capitaniato groot formaat |
 |
Dit laatste gebouw valt duidelijk onder de renaissance, terwijl de Loggia del Capitaniato de barok al aankondigt. Een belangrijk kenmerk van deze gevel is de horror vacui (angst voor lege vlakken): alle muurvlakken verdwijnen onder een verwarrende opeenhoping van stuc -reliëfs, waarvan sommige nu zijn afgebrokkeld. De kleine schaal en de vlakheid van het stucwerk contrasteren sterk met het geprononceerde hoogreliëf van de grote architectuurvormen.
| details voor- en zijgevel groot formaat |
 |
Foto: Wikipedia (Italiaans)
Palladio gebruikte de boog van Septimius Severus uit Rome als een klassiek voorbeeld van overladen decoraties. Met uitzondering van de figuren in de boogzwikken zijn alle reliëfs aan de Loggia del Capitaniato bedoeld als trofeeën all antica. Op de zijgevel zijn zes allegorische figuren weergegeven.
Foto: Wikipedia
De twee figuren onderaan stellen de overwinning en vrede voor en dragen de volgende opschriften: ‘Ik rust, niet gestoord door oorlog’ en ‘De schepen die de overwinning hebben gebracht’. Dit laatste slaat op Lepanto, in 1571 werden hier de Turken verslagen. Vele attributen verwijzen naar water. Het stadsbestuur had grote haast met de bouw van de Loggia. De overwinning op de Turken, werd in Vicenza, dat onder gezag van Venetië viel, op de 18e oktober bekend gemaakt (op zeven oktober 1571 waren de Turken verslagen). Palladio onder de indruk van de overwinning, wijzigde de oorspronkelijke opzet van de loggia. Het triomfboogmotief kwam in de zijgevel. Dit is artistiek niet echt verantwoord, maar het politieke belang ging in dit geval boven het artistieke. Ter plekke zullen wij dit opvallende gebouw nader bekijken en bespreken.
We lopen naar het oosten en komen via de Corso Andrea Palladio bij het Piazza Giacomo Matteotti waar het Teatro Olimpico aan ligt.
| Corso Andrea Palladio groot formaat |
 |
Foto: Andra Moclinda-Bucuţa
| Piazza Giacomo Matteotti en het Teatro Olimpico groot formaat ingang |
 |
Foto’s: Wikipedia en ingang Ryan Lintotti
1. Video Empire of the Eye: The Magica of Illusion Teatro Olimpico (6.37 minuten)
2. Video Teatro Olimpico (4.09 minuten)
| Teatro Olimpico groot formaat mouseover |
 |
Foto’s: Nina Seán Feenan en de mouseover Roberto Ruager
Als we door het binnenhof van het Teatro Olimpico naar binnengaan en via de eerste zaal in het auditorium terecht komen, staan we in het oudste nog bewaard gebleven overdekte theater van Europa. Het is naar een ontwerp van Palladio uit 1579 gemaakt. Zijn leerling Scamozzi heeft het na de dood van Palladio voltooid. Gelukkig nog op tijd voor de geplande openingsvoorstelling op drie maart 1585 van een stuk van de Griek Sophocles getiteld: ’Oedipus Rex’. Palladio gebruikte als uitgangspunt voor het ontwerp van zijn theater het boek bij uitstek, Handboek Bouwkunde, van de Romeinse architect Vitruvius uit de eerste eeuw voor Christus. Vitruvius geeft de raad om een goed theater als volgt te ontwerpen:
| De plattegrond van het theater zelf moet als volgt worden ontworpen. In het middelpunt van een plaats die zo groot is als de omtrek van het onderste deel moet worden, wordt de passer gezet en een cirkel getrokken. Daarin moeten vier gelijkzijdige driehoeken worden ingetekend, die op gelijke afstanden de cirkelomtrek raken. (Hiermee maken ook astrologen in hun figuur van de twaalf sterrenbeelden berekeningen op grond van de muzikale harmonie der sterren). Van deze driehoeken neemt men de zijde die het dichtst langs de toneelwand loopt; de lijn waarmee deze een cirkelsegment afsnijdt, bepaalt de voorkant van het toneelgebouw. Parallel hieraan wordt door het middelpunt een lijn getrokken die het podium scheidt van de orchestra. |
Uit: Vitruvius, Handboek voor bouwkunde, Athenaeum -Polak &Van Gennep, Amsterdam 1997, blz. 150.
Na later onderzoek van archeologen is gebleken dat Palladio de tekst van Vitruvius over het theater verkeerd heeft geïnterpreteerd (klik hier voor de plattegrond van het Teatro Olimpico en voor een dwarsdoorsnede). De decorstukken behoorden niet aan de achterzijde van het podium (proscenium) te staan, maar ernaast. Wat dit betreft is het Olimpico dus niet volledig klassiek. Toch is dit theater niet alleen op het boek van Vitruvius gebaseerd, maar ook op de klassieke ruïnes in Verona, Rome, maar vooral het Grega theater (Berga) in Vicenza die Palladio onderzocht heeft. De skene oftewel de ruimte direct achter het podium dat als decor diende, is met hout en pleisterkalk opgetrokken.
| Teatro Olimpico groot formaat |
 |
Foto: ComunediVicenza
Palladio’s ontwerp van de skene is een decor dat door het gebruik van handig perspectief veel diepte en afwisseling suggereert. Als we in het theater zitten en naar het podium met de skene kijken, zal ik met behulp van enkele A3′-tjes laten zien hoe Palladio het decor in de beperkte ruimte heeft geplaatst, hoe de lucht is bevestigd en waar de trappen lopen die het mogelijk maken voor de toneelspelers het toneel te bereiken.
| Teatro Olimpico skene groot formaat gang isometrische weergave gravure |
 |
| voor- en achterzijde mouseover |
 |
Foto: Giulio Bernardi
Girolamo Chiericati gaf aan Palladio opdracht een mooi paleis te bouwen. Hiervoor moest Chiericati eerst een bouwvergunning aanvragen waarin hij vrij vertaald het volgende schrijft:
| ‘Ik ben geadviseerd door architecten en door vele aanzienlijke burgers van onze stad om een portico langs de gehele gevel aan het plein, de Isolate, te bouwen. Voor het gemak van mijn eigen familie, maar ook voor het gemak en de schoonheid voor de stad zelf. Ik heb hier mijn gedachten over laten gaan ook in het licht van de extra kosten die zon portico met zich meebrengt. Niet te min vanwege het grote gemak en de grote eer voor mij en het publiek is het vooral dankbaar en belonend voor mij als er toestemming [TG: voor de bouw] komt van deze prachtige stad. |
| Palazzo Chiericati portico groot formaat |
 |
Palladio heeft een typisch Venetiaans palazzo, met een driedeling in de gevel als uitgangspunt gebruikt en de plattegrond 180 graden gedraaid. Het centrale deel springt licht naar voren zodat er een centrale as ontstaat bij de ingang.
| Palazzo Chiericati ingang groot formaat bovenzijde |
 |
Foto’s: Nevica
Terwijl er ook een horizontale as is voor de wandelaar die langs het palazzo loopt. Palladio maakt de voorzijde zeer breed in tegenstelling tot de diepte van het huis. Het centrale deel van het paleis is voor de circulatie binnen het huis. De hal om naar de zijkamers te komen. De achterzijde om de trappen naar boven te bereiken, de hal zelf lijkt wel een plein. Het palazzo Chiericati is gebaseerd op twee tradities:
- de middeleeuwse huizenrij met arcaden zoals in Padua, dus langs een straat. Dit had Palladio al bij zijn Casa Civena gedaan.
- de klassieke traditie die teruggaat op de Stoa van de Grieken waarbij de zuilengangen rondom een plein geplaatst werden. Dit paste Palladio toe bij de Basilica (Sansovino bij de Bibliotheek) en Michelangelo bij zijn palazzi aan het Campidoglio).
In beide gevallen is er een conflict tussen het private en openbare terrein. Je moet er langs en onderdoor kunnen lopen, maar tegelijkertijd moet er een ingang komen om het palazzo binnen te kunnen gaan. De as in de centrale hal [plattegrond] kruist de hoofdas. Elke kamer heeft ook twee assen die elkaar in het midden kruisen. De twee zijkamers direct achter de gevel verbergen de gehele diepte van het gebouw. De assen worden beëindigd door een raam of een open haard. De kamers staan ook in bepaalde verhoudingen tot elkaar. Palladio past zijn harmonieuze proportieleer niet alleen op de plattegrond toe, maar ook op elke kamer en de verhoudingen van de kamers tot elkaar. Ter plekke zal ik aan de hand van een A3t’-je laten zien wat we al, zij het oppervlakkig, in de les behandeld hebben namelijk de typisch palladiaanse proportieleer. Palladio had een voorliefde voor het harmonisch gemiddelde. Je zult zien dat hij dit ook in dit palazzo gebruikte, zij het niet met ijzeren consequentie. De vraag die ik als we voor het Chiericati staan aan jullie zal stellen luidt: waarom wijkt Palladio bij de grote centrale kamer af van zijn harmonisch gemiddelde?
In het palazzo is nu de Pinacoteca gehuisvest. Hier is onder meer de schilderijen uit de Cappella Chiesa di San Bartolomeo te zien
De Gioiello di Vicenza was een oud zilveren model van de stad Vicenza uit de 16e eeuw gemaakt als een ex voto. Het is toegeschreven aan Andrea Palladio. Onder Napoleon Bonaparte is het gesmolten. In 2012-2013 is een getrouwe reconstructie in zilver gemaakt.
| Het juweel van Vicenza replica groot formaat toegeschreven aan Palladio Youtube 6.20 minuten Vicenza’s juweel detail |
 |
De schilderijen die oorspronkelijk in de Chiesa di San Bartolomeo hingen zijn nu in dit museum te zien.
| Kapel met schilderijen uit de Chiesa di San Bartolomeo |
 |
Verder zijn er werken van Cima da Conegliano (Tronende Madonna voor de wijngaard met Jacobus en Hieronymus), Barteolomeo Montaga (Madonna met kind onder de pergola met Johannes de Doper en Onufrius de Grote) en Hans Memling (triptiek van Jan Crabbe). De oorspronkelijke triptiek is verspreid over drie musea. De buitenste zijpanelen hangen in het Groeningemuseum Brugge. De binnenste zijpanelen (Knielende mannelijke schenker met de heilige William van Maleval, en vrouwelijke knielende schenker met heilige Anna) in de Morgan Library & Museum New York. Het middenpaneel hangt hier. In september 2016 tot januari 20017 was de triptiek in zijn geheel weer te zien in de Morgan Library & Museum.
We vervolgen onze weg naar het Piazzale Torquato Fraccon en de Arco delle Scalette. Hier gaan we de trap op, op weg naar de Villa Capra La Rotonda.
| Piazzale Torquato Fraccon en de Arco delle Scalette groot formaat |
 |
Klik hier voor het vervolg